ارزيابي صفات زراعي در لاين هاي M3 حاصل از القاي موتاسيون با اشعه گاما در کلزا (Brassica napus L.)
عنوان                                                                                                                                                                           صفحه
فهرست مطالب.........................................................................................................................................................هشت
فهرست جداول    يازده
چکيده    1
فصل اول: مقدمه    2
1-1- کليات و اهميت موضوع    2
فصل دوم: بررسي منابع    4
2-1- تاريخچه    4
2-2- کلياتي درباره کلزا    5
2-3-سيتوژنتيک کلزا    6
2-4- تکامل اصلاح کلزا    6
2- 5- ارقام کلزا از نظر تيپ رشد    8
2- 6- اهميت و جايگاه کلزا در ايران    8
2- 7- سطح زير کشت، توليد و عملکرد کلزا در جهان و ايران    9
2-8- ترکيب شيميايي دانه کلزا    10
2-9- خصوصيات گياه¬شناسي    12
      2- 9- 1-ريشه    12
     2- 9- 2- ساقه    13
      2- 9- 3- برگ    13
      2-9-4-گل    13
      2-9-5- ميوه    14
      2-9-6-دانه کلزا    14
2-10- مراحل فنولوژي    14
2-11- نيازهاي اکولوژيک    14
2-12- آفات و بيماري¬ها    14
2- 13-روش¬هاي اصلاحي در کلزا    17
2-14-جهش    18
    2-14-1- جهش¬زاهاي شيميايي    18
    2-14-2-جهش¬زاهاي فيزيکي    19
    2-14-3- نسل¬هاي جهش    20
    2-14-4-موارد استفاده از به¬نژادي جهشي    20
2-15- اهداف اصلاحي کلزا    21
    2-15-1- کيفيت دانه    22
    2-15 -2-اصلاح براي بهبود کيفيت روغن    22
    2-15-3-اصلاح براي کيفيت کنجاله بذر    22
    2-15-4- بهبود عملکرد    23
    2-15-5-اصلاح براي مقاومت به بيماري¬ها و آفات    23
    2-15-6- اصلاح صفات زراعي    23
2-16- تجزيه تحليلهاي چند متغيره    24
    2-16-1- همبستگي بين صفات    25
    2-16- 2- رگرسيون گام به گام    25
    2-16-3- تجزيه و تحليل ضرايب مسير    26
    2-16-4- تجزيه به عاملها    26
    2-16-5- وراثتپذيري    27
    2-16-6- ضريب تغييرات    28
فصل سوم: مواد و روش¬ها    30
3-1- مکان آزمايش    30
3-2- عمليات زراعي    30
3-3- مواد ژنتيکي و طرح آماري مورد استفاده    31
3-4- خصوصيات مورد برررسي و نحوه اندازهگيري آن¬ها    31
3-5- تجزيه آماري اطلاعات    31
فصل چهارم: نتايج و بحث    34
4-1- تجزيه واريانس و مقايسه ميانگين ها    34
    4-1-1 روز تا گل¬دهي    34
    4-1-2- روز تا رسيدگي    36
    4-1-3- ارتفاع بوته    37
    4-1-4- وزن هزار دانه    38
    4-1-5- تعداد غلاف در بوته    39
    4-1-6- تعداد دانه در غلاف    40
    4-1-7- عملکرد دانه در بوته    40
4-2- همبستگي بين صفات    44
4-3- رگرسيون مرحله اي    46
4-4- تجزيه ضرايب مسير    48
4-5- تجزيه به عاملها    49
فصل پنجم: نتيجه¬گيري و پيشنهادات    52
5-1- پيشنهادات    53
منابع    54
چکيده انگليسي............................................................................................................................................................66
فهرست جداول
عنوان                                                                                                                                                                        صفحه
جدول 2-1- مقايسه ترکيبات روغن در برخي گياهان زراعي دانه روغني.......................................................................7
جدول 2-2- برخي خصوصيات ارقام بهاره کلزا............................................................................................................8
جدول 2-3 - ترکيب اسيدهاي چرب روغن کلزا..........................................................................................................11
جدول 2–4- مراحل رشد و نموکلزا.............................................................................................................................16
جدول 3-1- اميد رياضي تجزيه واريانس طرح لاتيس ساده..........................................................................................32
جدول 3-2- اميد رياضي مربوط به منابع تغييرات بر اساس طرح بلوک کامل تصادفي...................................................33
جدول 4-1- آمار توصيفي صفات مختلف  زراعي براي لاينهاي کلزا در شرايط مزرعه...............................................35
جدول 4-2- نتايج تجزيه واريانس عملکرد، اجزاي عملکرد و ساير صفات زراعي لاين هاي کلزا بر اساس طرح لاتيس ساده............................................................................................................................................................................36
جدول 4-3- نتايج تجزيه واريانس عملکرد، اجزاي عملکرد و ساير صفات زراعي لاين هاي کلزا بر اساس طرح بلوک کامل تصادفي..............................................................................................................................................................37
جدول 4-4- ميانگين عملکرد دانه و صفات زراعي لاين هاي مورد ارزيابي...................................................................42
جدول 4-5- ضرايب همبستگي ساده بين صفات مختلف لاينهاي حاصل از موتاسيون با اشعه گاما در شرايط مزرعه...........................................................................................................................................................................45
جدول 4-6- نتايج رگرسيون مرحله اي براي عملکرد دانه در بوته به عنوان متغير تابع در برابر ساير صفات......................47
جدول 4-7- نتايج تجزيه مسير عملکرد دانه در لاينهاي کلزا حاصل از موتاسيون با اشعه گاما.......................................49
جدول 4-8- نتايج تجزيه به عامل ها شامل بار عامل دوران يافته، نسبت واريانس توجيه شده و نسبت واريانس تجمعي توجيه شده در 100 لاين (94 لاين و 6 شاهد) کلزا در شرايط مزرعه.............................................................................50

چکيده

کلزا (Brassica napus L.) به عنوان يکي از مهم¬ترين گياهان دانه روغني از لحاظ عملکرد دانه، ميزان و کيفيت بالاي روغن وکنجاله و سازگاري با شرايط آب و هوايي اکثر نقاط کشورمان از اهميت شاياني برخوردار است. به منظور ارزيابي صفات زراعي در لاينهايM3  حاصل از القاي موتاسيون و شناسايي لاينهاي موتانت مطلوب در کلزا، آزمايشي در سال زراعي 91-90 در مزرعه تحقيقاتي دانشکده کشاورزي دانشگاه صنعتي اصفهان، واقع در لورک نجف آباد به صورت طرح لاتيس ساده 10×10 با دو تکرار اجرا شد. در اين آزمايش 94 لاين جهش يافته با دزهاي 800، 1000 و1200 گري اشعه گاما بر روي ارقام ساريگل و RGS003 به همراه 6 ژنوتيپ شاهد مورد ارزيابي قرار گرفت. صفات زراعي شامل روز تا گلدهي، روز تا رسيدگي، ارتفاع بوته، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه و عملکرد دانه در بوته اندازهگيري شد. نتايج تجزيه واريانس نشان داد که لاينها اختلاف بسيار معني¬داري(p<0/01) براي همه صفات مورد مطالعه داشتند. اين اختلاف معني¬دار بيانگر وجود تنوع ژنتيکي زياد بين لاين¬هاي جهش يافته بوده که به نوبه¬ي خود نشان دهنده¬ي امکان کارائي بالاي انتخاب براي افزايش عملکرد و بهبود بقيه صفات مي¬باشد. نتايج برآورد نشان داد که بيشترين وراثتپذيري متعلق به روز تا گلدهي (1/90%) و کمترين آن به وزن هزار دانه (8/10%) اختصاص داشت. تفاوت کمي بين ضرايب تغييرات فنوتيپي و ژنتيکي براي اکثر صفات مشاهده شد. نتايج همبستگي ساده بين صفات نشان داد که بين عملکرد دانه در بوته و صفات روز تا گلدهي، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن هزار دانه همبستگي مثبت و معني-داري وجود دارد. نتايج تجزيه رگرسيون گام به گام براي عملکرد دانه به عنوان متغير تابع در برابر ساير صفات نشان داد که روز تا گلدهي، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن هزار دانه 24 درصد از تنوع عملکرد دانه را توجيه نمودند. طبق نتايج تجزيه مسير تعداد روز تا گلدهي بيشترين اثر مستقيم را بر عملکرد دانه داشت، در حالي که اثر غيرمستقيم آن از طريق وزن هزار دانه و تعداد دانه در غلاف ناچيز و مثبت بود. نتايج تجزيه به عاملها، 4 عامل را مشخص نمود که 72 درصد از تنوع کل را توجيه کرد. اين عاملها به ترتيب عامل عملکرد بيولوژيک، عامل سرعت رشد، فنولوژي ومخزن ناميده شد. به طور کلي نتايج اين بررسي نشان داد که تنوع ژنتيکي وسيعي در ميان لاينهاي مورد ارزيابي وجود دارد که مي-توان از آن براي دست¬يابي به لاينهاي مطلوب بهره جست.
کلمات کليدي: کلزا، القاي موتاسيون، صفات زراعي، تنوع ژنتيکي، لاين جهش¬يافته